ACTief bewegen

Ons artikel ‘ACTief bewegen’ is zo juist gepubliceerd in het Tijdschrift Positieve Psychologie. Het themanummer ‘Positief bewegen’ sluit mooi aan op ons werk als psychosomatisch fysiotherapeut. Als psychosomatisch fysiotherapeut staan bewegen en ACT centraal in de behandeling van onze cliënten met complexe aanhoudende onverklaarde lichamelijke en stressgerelateerde klachten. Bewegen heeft een positieve invloed op onze fysieke en mentale gezondheid, maar ook andersom moeten we letterlijk en figuurlijk in beweging komen voor gedragsverandering naar psychologische flexibiliteit, welzijn en positieve gezondheid. In dit artikel beschrijven we hoe de principes van ACT worden ondersteund door en versterkt met bewegings- en ervaringsgerichte oefeningen.

Het volledige tijdschrift is te lezen op: https://www.professioneelbegeleiden.nl/positief-bewegen-volledige-uitgave of download hier het volledig artikel. Hieronder lees je alvast een deel:

ACTief bewegen

Je hebt je net gehesen in dat eigenlijk wat te strakke sportshirt om voor het eerst door het bos hard te lopen, begint het te regenen. Pff, die leuke Netflix-serie en die knusse warme bank zijn op dit moment verleidelijker dan het krijgen van een nat pak. En ja, dat vieze weer zorgt ervoor dat het bos op dit moment zeker te modderig is. De kans dat je uitglijdt en je bezeert is dan ook waarschijnlijk. ‘Kom op luilak’, hoor je jezelf zeggen. Wat was ook alweer de reden waarom je dit zou gaan doen? Een paar kilootjes eraf, wat fitter worden en een dosis gelukshormonen tegen alle stress en pijntjes.

Bewegen is leven

Als mens ben je gemaakt om te bewegen. Bewegen is meer dan het verplaatsen van A naar B of het veranderen van stand of houding. Het geeft ons de mogelijkheid om een waardevol leven te leiden. Door elke week ten minste 150 minuten matig intensief te bewegen werk je aan je gezondheid, zowel fysiek als mentaal (Gezondheidsraad, 2017). Voldoende lichaamsbeweging draagt bij aan de preventie van chronische ziekten zoals obesitas, hart- en vaatziekten, kanker, COPD, diabetes, chronische pijn en slapeloosheid (Bailey, Hillman, Arent, & Petitpas, 2013). Op mentaal gebied zorgt voldoende lichaamsbeweging ervoor dat je angst en stress beter kunt reguleren en het vergroot je veerkracht, zelfvertrouwen en eigenwaarde (Ten Have, De Graaf, & Monshouwer, 2009). Regelmatig matig intensief bewegen kan het ontstaan van psychische klachten tegengaan en zelfs net zo effectief zijn als antidepressiva in de behandeling van depressie (Stammes & Spijker, 2009). We lezen steeds vaker: ‘bewegen als medicijn.’ Echter weten dat bewegen belangrijk is, betekent nog niet dat we het ook doen. Het blijkt namelijk nog niet zo eenvoudig om beweeggedrag blijvend te veranderen (De Ridder & De Wit, 2006). Het is iets dat jaren kan duren en wat je in zijn volledigheid moet benaderen (Hermsen & Renes, 2016).

Psychosomatische fysiotherapie

Een doelgroep die nog meer uitdaging ervaart om beweeggedrag te veranderen is die van de mensen met chronische pijn, angst- en stemmingsproblematiek. Velen zijn daarvoor onder behandeling bij artsen, psychologen en fysiotherapeuten. Deze laatste groep heeft zichzelf tot ‘specialist in bewegen’ uitgeroepen. Zij zullen dus wel weten hoe je het best weer in beweging komt. Dit valt in de praktijk niet altijd mee. Het vraagt namelijk naast fysiologische en motorische kennis ook specifieke kennis en kunde van psychologische en gedragsmatige principes. Psychosomatische fysiotherapie is een specialisme dat juist lichaam, geest en sociale omgeving met elkaar integreert in de behandeling van mensen met complexe aanhoudende onverklaarde lichamelijke en stressgerelateerde klachten. Het uitgangspunt is het vergroten van zelfregulatie, bewustwording, inzicht, veerkracht en het bewegend functioneren. Bewegen speelt hierin een centrale rol. Mensen worden letterlijk en figuurlijk in beweging gebracht in de richting van welzijn en (positieve) gezondheid.

ACTief bewegen

Wij werken vanuit de concepten van de Acceptance and Commitment Therapie (ACT), een relatief nieuwe vorm van gedragstherapie (Hayes, Strosahl, & Wilson, 1999). We richten ons daarbij niet zozeer op klachtenreductie, maar meer op gezonde coping. We proberen onderliggende processen van cognitieve fusie en experiëntiële vermijding te herkennen en aan te pakken. Het (ultieme) doel is dat mensen psychologisch flexibel (veerkrachtig) en zelfredzaam worden zodat ze een waardevol leven kunnen leiden al dan niet met klachten. Daarbij gaat het om aanleren en versterken van de ACT-vaardigheden: acceptatie, defusie, zelf als context, mindfulness, waarden en toegewijd handelen. In de psychosomatische fysiotherapie worden deze vaardigheden vertaald binnen de context van bewegen. De veelvuldig gebruikte metaforen van ACT worden bijvoorbeeld ondersteund en versterkt met bewegings- en ervaringsgerichte oefeningen. Met ervaringsgericht leren worden vaak onbewuste automatische gedragingen van mensen aangeboord. Dit is van belang omdat gedrag varieert in de mate waarin het bewust wordt gecontroleerd, dan wel automatisch wordt geactiveerd door prikkels uit de omgeving en uit eerdere ervaringen (Gollwitzer, 2012; Hermsen & Renes, 2016). We leren vooral door te doen. Kennis krijgt namelijk pas echt betekenis als deze geplaatst is in het bewegend handelen. Je kunt bijvoorbeeld alles over pianospelen gelezen of gezien hebben op YouTube, maar door het daadwerkelijk te doen gaat de kennis pas leven. In de therapie proberen wij zoveel mogelijk actief te oefenen binnen de context waarin de problemen zich voordoen. Bewustwording loopt daarbij als rode draad door de therapie. Bewust van wat wel en niet werkt, bewust wat iemand denkt, voelt en doet en bewust van iemands waarden en (langetermijn)doelen.

Ons brein onder de loep

Het kunnen toepassen van ACT-vaardigheden zoals afstand nemen van gedachten en standpunt nemen vanuit verschillende perspectieven, vraagt wel om een bepaald vermogen van onze hogere ‘executieve’ functies van ons brein. Echter, juist deze functies blijken bij mensen met langdurig stress niet zo goed te functioneren (Sousa, 2016). In stressvolle tijden is ons oude (dominante) brein overactief en vooral gericht op overlevingsdrang. Ons nieuwe brein, en dan met name de frontale lob, is betrokken bij verstandige redenering, moreel besef, reguleren en onderdrukken van emoties en impulsieve primaire reacties. Uit onderzoek blijkt dat zowel voldoende bewegen als mindfulness-beoefening de frontale lob stimuleren en zelfs kan leiden tot meer structurele veranderingen (neuroplasticiteit) (Davidson & McEwen, 2012). Deze effecten worden versterkt als je variatie en speelsheid toevoegt (Rock, Siegel, Poelmans, & Payne, 2012). Het idee dat ons brein plastisch is en we het kunnen ‘trainen’ is hoopgevend om veerkrachtiger te worden op de lange termijn. Tot slot maakt bewegen ons ook nog eens creatiever. Iedereen kent wel het verschijnsel dat de meest creatieve ideeën opkomen op het moment dat je er niet je best voor doet en lekker buiten aan het bewegen bent.

Hoe ziet dat eruit in de praktijk?

Verder lezen?…. Download hier het volledig artikel.

Auteurs: Jeroen Nieuwenhof en Evelien Swiers

Ben jij psychosomatisch (werkend) fysio-, oefen- of ergotherapeut en wil je ook leren werken met ACT in de psychosomatiek. Bekijk dan ons cursusaanbod.